कोणता फॅटी लिव्हर शरीरासाठी जास्त घातक? जाणून घ्या लक्षणे व बचावाचे उपाय
यकृत हा आपल्या शरीरातील दुसरा सर्वात मोठा व महत्त्वाचा अवयव आहे. निरोगी आणि तंदुरुस्त राहण्यासाठी यकृत व्यवस्थित काम करणे खूप आवश्यक आहे. ते शरीराला डिटॉक्स करणे, मेटाबॉलिझम नियंत्रित करणे, हार्मोन्स संतुलित ठेवणे यामध्येही महत्त्वाची भूमिका बजावतो.
आजच्या धावपळीच्या जीवनशैलीत प्रोसेस्ड फूड, मद्यपान आणि निष्क्रीय जीवनशैलीमुळे (जास्त बसून राहणे) यकृतावर जास्त ताण येतो आणि यामुळे फॅटी लिव्हरची समस्या उद्भवते. मात्र,यकृतमध्ये चरबी साचण्याचे कारण फक्त दारू नाही; तर इतरही अनेक कारणांमुळे ही समस्या होऊ शकते.
फॅटी लिव्हर प्रामुख्याने दोन प्रकारचा असतो:
अल्कोहोलिक फॅटी लिव्हर डिसीज (AFLD)
नॉन-अल्कोहोलिक फॅटी लिव्हर डिसीज (NAFLD)
दोन्ही प्रकार यकृताला हळूहळू हानी पोहोचवतात आणि योग्य वेळी उपचार न घेतल्यास सिरोसिस किंवा लिव्हर कॅन्सरपर्यंत गंभीर स्थिती होऊ शकते. त्यामुळे दोन्हींपैकी कोणता जास्त धोकादायक आहे हे समजून घेणे महत्त्वाचे आहे.
दारू – सर्वात मोठा शत्रू
जास्त प्रमाणात मद्यपान केल्यास लिव्हरची पेशी जलद गतीने खराब होतात. काही वर्षांतच लिव्हर कठीण होऊन सिरोसिसची शक्यता वाढते. त्यामुळे सुरुवातीला अल्कोहोलिक फॅटी लिव्हर (AFLD) सर्वात धोकादायक मानला गेला.
NAFLDचा जलद प्रसार
रिसर्चनुसार आता NAFLD जगभर वेगाने वाढत आहे. सुमारे ३८% लोकसंख्या या समस्येने ग्रस्त आहे. भारतात तर लठ्ठपणा, मधुमेह आणि बसून राहण्याच्या सवयीमुळे ही समस्या अधिक झपाट्याने पसरत आहे.
अल्कोहोलिक फॅटी लिव्हर (AFLD)
दारू शरीरात गेल्यानंतर यकृत त्याचे विघटन करण्याचे काम करतो. या प्रक्रियेत विषारी घटक तयार होतात, जे यकृतच्या पेशींना हानी पोहोचवतात आणि सूज निर्माण करतात. हळूहळू यकृतमध्ये चरबी जमा होऊन स्कारिंग सुरू होते आणि लिव्हर कठीण होत जाते.
जास्त मद्यपान करणाऱ्यांमध्ये ८–१० वर्षांत सिरोसिस होण्याची शक्यता जास्त असते.
मात्र, वेळेत मद्यपान सोडल्यास सुधारणा शक्य आहे. अनेक रुग्णांमध्ये दारू सोडल्यानंतर काही महिन्यांतच यकृतची स्थिती सुधारलेली दिसते.
नॉन-अल्कोहोलिक फॅटी लिव्हर (NAFLD)
AFLDच्या उलट, NAFLDचा एकच ठराविक कारण नसते. हा प्रकार लठ्ठपणा, इन्सुलिन रेसिस्टन्स, डायबिटीज, उच्च कोलेस्ट्रॉल आणि खराब पचनसंस्था यांच्याशी संबंधित आहे.
सर्वात धोकादायक बाब म्हणजे लक्षणे दिसत नाहीत.
बर्‍याच वेळा रुग्णाला थकवा, डोळे पिवळे होणे (जॉन्डिस) अशी लक्षणे दिसेपर्यंत यकृतमध्ये मोठे नुकसान झालेले असते.
NAFLD बरा करणे कठीण असते कारण येथे सोपी पद्धत म्हणजे दारू सोडणे लागू पडत नाही.
कोणता जास्त धोकादायक?
फॅटी लिव्हरचे दोन्ही प्रकार धोकादायक आहेत पण वेगवेगळ्या प्रकारे:
AFLD – जलद गतीने यकृत खराब करतो, पण दारू सोडल्यास सुधारणा शक्य आहे.
NAFLD – हळूहळू वाढतो, लक्षणे उशिरा दिसतात, लठ्ठपणा व डायबिटीजशी थेट संबंधित आहे. जगभरात जलद गतीने वाढत असल्याने याचा धोका भविष्यात अधिक गंभीर मानला जातो.
दोन्हींचा शेवटी परिणाम सारखाच – सिरोसिस, लिव्हर फेल्युअर किंवा लिव्हर कॅन्सर.
बचावाचे उपाय
फॅटी लिव्हरपासून बचाव करण्यासाठी काही जीवनशैलीत बदल आवश्यक आहेत:
संतुलित आहार घेणे
वजन नियंत्रणात ठेवणे
नियमित व्यायाम व शारीरिक हालचाल करणे
मद्यपान टाळणे
डायबिटीज व कोलेस्ट्रॉलवर नियंत्रण ठेवणे
नियमित आरोग्य तपासणी करणे
